W dniach 19.03.2024 oraz 21.03.2024 zwiedzałam Warszawę szlakiem żydowskim.
Pierwszym odwiedzanym miejscem w dniu 19.03.2023 był największy na świecie Cmentarz Żydowski położony przy ulicy Okopowej w Warszawie. największy cmentarz żydowski w województwie mazowieckim, drugi co do wielkości w Polsce (po nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi) i jeden z największych na świecie. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 33,5 ha, znajduje się na nim około 200 tysięcy nagrobków (macew) stanowiących jeden z najcenniejszych zabytków małej architektury Warszawy i Polski. Teren cmentarza jest podzielony na kwatery: ortodoksyjną, postępową, dziecięcą, porządkową, wojskową i gettową, a w ortodoksyjnej jeszcze na kobiecą i męską oraz specjalną do chowania świętych ksiąg. Nekropolia jest czynna i służy żydowskiej społeczności Warszawy i okolic.
Możemy tam dojechać autobusem, tramwajem własnym samochodem.
Na cmentarzu jest pochowanych wiele znanych osób związanych z historią Żydów w Warszawie i w Polsce, między innymi:
• Izaak Cylkow (zm. 1908) – kaznodzieja i rabin Wielkiej Synagogi
• Majer Warszawiak (zm. 1941) – rabin, sekretarz generalny Związku Rabinów
• Jakub Zylbersztejn (zm. 1942) – rabin, pedagog, wychowawca, uczony
• Samuel Adalberg (zm. 1939) – historyk, paremiolog i folklorysta
• Paulina Bauman (zm. 1912) – filantropka, fundatorka Szpitala Dziecięcego i szkół rzemieślniczych dla dziewcząt
• Chewel Buzgan (zm. 1971) – reżyser oraz aktor teatralny i filmowy.
Niestety w dniu w którym odwiedzałam cmentarz był on zamknięty z powodu niewybuchu, który znaleziono tam.
Drugim miejscem odwiedzanym w tym dniu była Synagoga Nożyków położona przy ulicy Twardej 6 w Warszawie. Jest to jedyna czynna przedwojenna synagoga w mieście, która przetrwała II wojnę światową. Jest główną synagogą Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz synagogą, w której urzęduje naczelny rabin Polski Michael Schudrich. Nabożeństwa odbywają się w niej codziennie. W każde święto, podczas którego odmawia się izkor, cały czas rozbrzmiewają modlitwy – wedle życzenia fundatorów – wspominające zmarłych Rywkę i Zalmana Nożyków. Synagoga Nożyków to nie tylko miejsce praktyk religijnych, ale również prężnie rozwijający się ośrodek kultury żydowskiej, w którym odbywają się liczne wystawy, koncerty, wernisaże oraz spotkania.
Jeśli chcemy zwiedzić wnętrze Synagogi najlepiej jest umówić się na indywidualne zwiedzanie przewodnikiem Bolesławem Zającem. Możemy tutaj dojechać autobusem, tramwaje, samochodem.
Kolejnym punktem zwiedzania był pomnik Umschlagplatz znajdujący się przy ulicy Stawki 10 w Warszawie. Znajduje się on na terenie dawnego placu przeładunkowego, skąd w latach 1942–1943 Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim ponad 300 tysięcy Żydów z warszawskiego getta.
Dla upamiętnienia ofiar wysiedleń z warszawskiego getta w 1942, od 2012 przy pomniku rozpoczyna się Marsz Pamięci 22 lipca organizowany przez Żydowski Instytut Historyczny.
Ostatni puntem odwiedzanym w tym dniu była ulica Próżna- zachodnia część ulicy na odcinku pomiędzy Zielną a placem Grzybowskim znalazła się w granicach warszawskiego getta.
Próżna jest jedyną z nielicznych warszawskich ulic, której fragment obustronnej zabudowy (cztery kamienice nr: 7, 9, 12 i 14) przetrwał zagładę getta. W 1987 wszystkie cztery budynki zostały wpisane do rejestru zabytków. W 1987 wszystkie cztery budynki zostały wpisane do rejestru zabytków. Od 2004 roku na ulicy organizowane są wydarzenia w ramach Festiwalu Warszawa Singera.
Możemy tutaj dostać się autobusem, tramwajem lub na piechotę.
W dniu 21.03.2024 kontynuowałam zwiedzanie Warszawy śladami Żydów.
Pierwszym odwidzianym miejscem w tym dniu był Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie – Centrum Kultury Jidysz-– teatr znajdujący się przy ul. Senatorskiej 35 w Warszawie, wystawiający sztuki w językach jidysz i polskim.
W teatrze realizowany był serial komediowy (sitcom) emitowany przez telewizję Polsat – Miodowe lata. Od lipca 2012 w strukturze Teatru Żydowskiego działa Centrum Kultury Jidysz.
Z teatrem było i jest związanych wielu aktorów:
• Rywa Buzgan, Noemi Jungbach, Ida Kamińska, Ruth Kamińska, Estera Kowalska, Ruth Kowalska, Halina Lercher, Danuta Morel, Czesława Rajfer, Zofia Rajfer, Stefania Staszewska, Lena Szurmiej, Etel Szyc, Gołda Tencer.
• Juliusz Berger, Mieczysław Bram, Chewel Buzgan, Seweryn Dalecki, Izaak Dogim, Piotr Erlich, Leon Garbarski, Karol Latowicz, Herman Lercher, Marian Melman, Abraham Morewski, Henryk Rajfer, Jack Recknitz, Józef Retik, Samuel Rettig, Abraham Rozenbaum, Barbara Szeliga, Jan Szurmiej, Szymon Szurmiej, Michał Szwejlich, Zygmunt Turkow.
Kolejnym odwiedzanym miejscem w tym dniu był Żydowski Instytut Historyczny w gmachu dawnej Centralnej Biblioteki Judaistycznej. Instytucja ma siedzibę w Warszawie, zajmuje się badaniami nad dziejami i kulturą Żydów w Polsce.
W latach 1994–2008 formalnie funkcjonował jako państwowy Instytut Naukowo-Badawczy, jedyna w Polsce państwowa placówka naukowa związana z mniejszością narodową. Od 1 stycznia 2009 roku Instytut nosi imię Emanuela Ringelbluma i ma status państwowej instytucji kultury.
Muzeum
Żydowski Instytut Historyczny opiekuje się największym w Polsce zbiorem muzealnym o tematyce żydowskiej obejmującym ponad 12 tysięcy obiektów. Zbiór obejmuje dzieła sztuki, rzemiosło artystyczne i przedmioty historyczne. Bogatą kolekcję przedmiotów kultu religijnego – synagogalnego i domowego – tworzą m.in. wszelkiego rodzaju judaika srebrne i mosiężne, tkaniny, zwoje Tory, iluminowane zwoje Estery. Osobną kolekcję stanowią tzw. pamiątki historyczne, których duża część pochodzi z okresu II wojny światowej z terenów byłych gett i obozów zagłady. W 2018 r. w siedzibie ŻIH została otwarta ekspozycja Bejt tfila – Dom modlitwy prezentująca podstawowe wyposażenie tradycyjnej synagogi. Zwiedzający mogą zobaczyć ponad trzydzieści ocalonych z Zagłady zabytków pochodzących z polskich i niemieckich synagog. Wśród nich są zarówno obiekty rytualne (np. aron ha-kodesz, parochet, zwój Tory), jak i przedmioty codziennego użytku (np. klucze do bóżnicy). Najstarsze eksponaty pochodzą z XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Muzeum posiada dużą kolekcję malarstwa, grafiki i rzeźby artystów żydowskich, takich jak Roman Kramsztyk, Maurycy Gottlieb, Henryk Kuna, Erno Erb czy Alina Szapocznikow. W większości zostały one przekazane przez działaczy Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych.
Ostatnim Odwiedzonym miejscem w tym dniu był Dom Sierot Janusza Korczaka znajdujący się przy ulicy Jaktorowskiej 6. Jest to – warszawski sierociniec dla dzieci żydowskich założony przez Stefanię Wilczyńską i Janusza Korczaka, działający w latach 1912–1942.Obecnie budynek znajduje się przy ul. Jaktorowskiej 6 i mieści się w nim Dom Dziecka nr 2 imienia Janusza Korczaka oraz Ośrodek Dokumentacji i Badań Korczakianum.
Możemy tam dojechać autobusem, tramwajem lub pieszo.
Polecam każdemu odwiedzić te miejsca, zapoznać się z historią Żydów przybyłych do Warszawy. Szkoda że nie udało się wejść do środka niektórych miejsc, tylko zobaczyć je z zewnątrz.